Trong canh tác nông nghiệp hiện nay, phân bón đóng vai trò then chốt giúp cây trồng sinh trưởng khỏe mạnh, cho năng suất và chất lượng cao. Hai loại phân được sử dụng phổ biến nhất là phân NPK và phân hữu cơ.
Tuy nhiên, không ít bà con vẫn băn khoăn: “Nên dùng loại nào tốt hơn? Có thể kết hợp cả hai hay không?”
Cùng Đức Thành tìm hiểu rõ sự khác biệt – ưu, nhược điểm – và cách sử dụng hiệu quả giữa hai loại phân này nhé!

1. Phân NPK là gì?

Phân NPK là loại phân bón vô cơ tổng hợp, chứa ba nguyên tố dinh dưỡng chính:

• Đạm (N): Giúp cây phát triển thân, lá – xanh tốt, nhanh lớn.
• Lân (P): Kích thích ra rễ, đẻ nhánh, thúc đẩy ra hoa – đậu quả.
• Kali (K): Giúp cây cứng cáp, tăng sức đề kháng, nâng cao chất lượng nông sản.

Tỷ lệ các chất (như NPK 16-16-8, 20-20-15…) được phối trộn tùy theo từng loại cây trồng và giai đoạn sinh trưởng.

1.1. Ưu điểm

• Tác dụng nhanh, giúp cây “hồi sức” và phát triển mạnh.
• Dễ sử dụng, liều lượng rõ ràng.
• Phù hợp cho bón thúc khi cây cần dinh dưỡng tức thời.

1.2. Hạn chế

• Không cải tạo đất, thậm chí có thể làm chai đất nếu lạm dụng lâu dài.
• Phần lớn các sản phẩm NPK trên thị trường hiện nay đều không cung cấp vi sinh vật có lợi.
• Dễ gây ô nhiễm môi trường đất và nước nếu sử dụng quá mức.

2. Phân hữu cơ là gì?

Phân hữu cơ được sản xuất từ chất hữu cơ tự nhiên như phân gia súc, phụ phẩm nông nghiệp, xác bã thực vật hoặc chế phẩm vi sinh.

2.1. Ưu điểm

• Cung cấp dinh dưỡng bền vững: Giúp đất tơi xốp, tăng độ mùn, giữ ẩm tốt.
• Nếu sản phẩm phân hữu cơ có bổ sung thêm vi sinh vật có lợi, thì hệ vi sinh này giúp tăng hệ vi sinh vật có lợi cho đất, giúp cải thiện cấu trúc đất, hạn chế bệnh hại rễ.
• An toàn – thân thiện môi trường, phù hợp sản xuất nông nghiệp hữu cơ.
• Giúp cây khỏe từ gốc, hấp thu tốt phân hóa học khi kết hợp.

2.2. Hạn chế

• Hiệu quả chậm và ít rõ nét hơn phân hóa học, cần thời gian để phân hủy. Phần lớn hiệu quả của phân hữu cơ vi sinh sẽ diễn ra dưới đất, nằm ngoài tầm mắt quan sát của nông dân nên khó được ghi nhận hơn so với bón NPK.
• Cần ủ kỹ hoặc chọn sản phẩm chất lượng để tránh các mầm bệnh còn sót lại.

3. Nên dùng phân NPK hay phân hữu cơ?

Câu trả lời là: Nên kết hợp cả hai, tùy theo giai đoạn và mục tiêu canh tác.

3.1. Giai đoạn bón lót (trước khi trồng hoặc đầu mùa vụ)

Vai trò chính: Phân hữu cơ là lựa chọn số 1 để bón lót. Nó tạo nền tảng vững chắc cho đất, cung cấp chất hữu cơ, vi sinh vật và dinh dưỡng ban đầu, giúp cây con phát triển bộ rễ khỏe mạnh.

Cách bón:

• Hữu cơ: Bón lượng lớn phân hữu cơ hoai mục (tùy loại cây và độ phì nhiêu của đất.
• Vô cơ: Có thể kết hợp một lượng nhỏ NPK cân đối cùng với phân hữu cơ để cung cấp dinh dưỡng dễ hấp thụ ban đầu cho cây con.

Lưu ý: Không bón đồng thời phân hữu cơ vi sinh và phân NPK ở cùng một thời điểm nhằm tránh gây chết các vi sinh vật có lợi có trong phân hữu cơ vi sinh.

3.2. Giai đoạn cây con & kiến thiết cơ bản

Vai trò chính: Duy trì sự phát triển khỏe mạnh của thân, lá, cành và bộ rễ.

Cách bón:

• Vô cơ: Bón các loại NPK có hàm lượng Đạm cao hơn để thúc đẩy sinh trưởng. Bón thúc định kỳ với liều lượng vừa phải.
• Hữu cơ: Duy trì bổ sung phân hữu cơ hoặc hữu cơ vi sinh định kỳ (1-2 tháng/lần) để tiếp tục cải tạo đất, cung cấp dinh dưỡng bền vững và tăng cường vi sinh vật có lợi, giúp cây hấp thụ tốt hơn phân vô cơ.

3.3. Giai Đoạn Ra Hoa, Đậu Trái & Nuôi Trái 

Vai trò chính: Giai đoạn quyết định năng suất và chất lượng. Cần cung cấp dinh dưỡng nhanh và đầy đủ.

Cách bón:

• Vô cơ: Tăng cường NPK có hàm lượng Lân và Kali cao để kích thích ra hoa đồng loạt, tăng tỷ lệ đậu trái, và tập trung nuôi trái lớn.
• Hữu cơ: Tiếp tục bổ sung phân hữu cơ/hữu cơ vi sinh để duy trì sức khỏe đất, giúp cây hấp thụ hiệu quả các loại phân vô cơ, đồng thời cung cấp các nguyên tố trung vi lượng tự nhiên, góp phần tăng hương vị, màu sắc và hạn chế các vấn đề sinh lý (như nứt trái do thiếu Canxi).
• Phân bón lá: Kết hợp phun phân bón lá giàu Kali, Canxi, Bo và các nguyên tố vi lượng để đáp ứng nhanh nhu cầu cấp bách của trái, giúp trái to, ngọt, chắc và đẹp mã.

3.4. Giai đoạn sau thu hoạch (phục hồi cây)

Vai trò chính: Giúp cây phục hồi sức khỏe, lấy lại sức sau quá trình nuôi trái, chuẩn bị cho vụ mùa tiếp theo.

Cách bón:

• Hữu cơ: Bón một lượng lớn phân hữu cơ hoai mục hoặc phân hữu cơ vi sinh để phục hồi đất, cung cấp dinh dưỡng nền tảng, và kích thích ra rễ mới.
• Vô cơ: Có thể bón kèm một ít NPK cân đối hoặc hơi nghiêng về Đạm để thúc đẩy cây ra đọt non, phục hồi tán lá.

4. Lợi ích khi kết hợp phân NPK và phân hữu cơ

Tối ưu năng suất và chất lượng: Phân vô cơ giúp đáp ứng nhanh nhu cầu dinh dưỡng cao điểm, thúc đẩy năng suất. Phân hữu cơ cải thiện môi trường rễ, giúp cây hấp thụ dinh dưỡng tốt hơn, cho ra nông sản chất lượng cao hơn (ngọt hơn, thơm hơn, màu đẹp hơn).

Cải thiện sức khỏe đất lâu dài: Phân hữu cơ làm cho đất tơi xốp, giàu mùn, tăng khả năng giữ nước và dinh dưỡng, giảm chai cứng đất do sử dụng phân hóa học đơn thuần.

Giảm chi phí và lãng phí: Đất khỏe mạnh giúp cây hấp thụ dinh dưỡng hiệu quả hơn, từ đó có thể giảm lượng phân vô cơ cần bón, tiết kiệm chi phí đầu tư.

Hạn chế sâu bệnh hại: Đất khỏe, cây khỏe sẽ có sức đề kháng tốt hơn với các loại sâu bệnh, giảm thiểu nhu cầu sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.

Bền vững môi trường: Giảm lượng hóa chất thải ra môi trường, bảo vệ nguồn nước và đa dạng sinh học.

5. Kết luận

Phân NPK và phân hữu cơ không đối lập nhau – mà bổ trợ cho nhau. Nếu NPK là “bữa ăn nhanh” giúp cây phát triển cấp tốc, thì hữu cơ chính là “nguồn dinh dưỡng lâu dài” nuôi sống đất và hệ rễ. Sử dụng phân hữu cơ chất lượng cao kết hợp bón NPK hợp lý chính là chìa khóa cho nền nông nghiệp bền vững – đất khỏe, cây khỏe, năng suất cao.